Στου κύκλου τα γυρίσματα

by Μαρία Ιορδανίδου

Πρόκειται για το τέταρτο από τα πέντε βιβλία της Μαρίας Ιορδανίδου και κυκλοφόρησε το 1979. Είναι μια ιστορική μαρτυρία και ταυτόχρονα καταγραφή της προσωπικής ιστορίας της συγγραφέα κατά τη διάρκεια της κατοχής και του εμφυλίου.

207 pages, Hardcover

First published January 1, 1978

About the author

Maria Iordanidou
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1897 και έζησε τα παιδικά της χρόνια στον Πειραιά και το Βατούμ της Ρωσίας. Φοίτησε σε ρωσικό γυμνάσιο, στη Σταυρούπολη, όπου τη βρήκε η Οκτωβριανή Επανάσταση. Το 1919 γύρισε στην Κωνσταντινούπολη και λίγο αργότερα πήγε στην Αλεξάνδρεια, όπου παντρεύτηκε τον Ιορδάνη Ιορδανίδη. Το 1923 επέστρεψαν μαζί στην Αθήνα, αλλά σύντομα ο Ιορδανίδης έφυγε.

Εξαιτίας των συνθηκών της ζωής της, η Ιορδανίδου απέκτησε μεγάλη γλωσσομάθεια και εργάστηκε ως ιδιωτική υπάλληλος. Έγινε γνωστή στο λογοτεχνικό χώρο με το έργο Λωξάντρα, που έγραψε σε ηλικία 65 χρονών, το 1962, και γνώρισε πολλές επανεκδόσεις. Η Λωξάντρα περιγράφει με μεγάλη ζωντάνια και χιούμορ τα έθιμα και τη ζωή των Ελλήνων της Πόλης και βασίζεται στις αναμνήσεις της Ιορδανίδου πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι ουσιαστικά η ιστορία της γιαγιάς της. Τη ζωή της στη Ρωσία περιγράφει η Ιορδανίδου στο βιβλίο της Διακοπές στον Καύκασο (1965), ενώ στο Σαν τα τρελά πουλιά (1978) μιλά για τα χρόνια στην Αλεξάνδρεια και την Αθήνα κατά το Μεσοπόλεμο. Τελευταίο της έργο είναι Η αυλή μας (1981).

Τα έργα της γνώρισαν μεγάλη εκδοτική επιτυχία. Πέθανε στις 6 Νοεμβρίου του 1989.

Reviews

[Πάνος Τουρλής · Rating 5 out of 5]

«Στου κύκλου τα γυρίσματα» η Μαρία Ιορδανίδου περιγράφει τις δύσκολες στιγμές της κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του Εμφύλιου πολέμου σε μια διχασμένη στα δύο Αθήνα, όπου αδελφός ενεδρεύει για να σκοτώσει τον αδελφό. Αστεία και σκληρά περιστατικά, απλότητα αλλά και αμεσότητα στη γραφή, κι ένα ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη και την Ύδρα κλείνουν τον κύκλο των αναμνήσεών της.

Η Μαρία Ιορδανίδου μου απέδειξε για άλλη μια φορά πως δεν έχει σημασία να έχεις ζήσει μια έντονη ζωή αλλά να ξέρεις και πώς να την περιγράψεις. Η γλώσσα της, η αντίληψή της, η λεπτή της ειρωνεία, ο αυτοσαρκασμός της, το μεγάλωμά της σε μια εύπορη κοινωνία που τη γέμισε από εικόνες και λεξιλόγιο και τα παθήματά της που αντί να την κάνουν μεμψίμοιρη απλώς την ωρίμασαν είναι ελάχιστα από τα γνωρίσματα που θα αγαπήσει ο κάθε αναγνώστης στα κείμενά της. Η «Λωξάντρα» φυσικά παραμένει το καλύτερό της, κυρίως λόγω των ποικίλων και διαφορετικών ερεθισμάτων που περιγράφει και των ντοκουμέντων που αποτελεί αυτή η καταγραφή για τον ανθηρό ελληνισμό μιας Πόλης που δεν προλάβαμε να γνωρίσουμε οι νεώτεροι.

Σε αυτό το βιβλίο η συγγραφέας αναγκάζεται να φύγει από το Ελληνικό που βομβάρδισαν οι Άγγλοι, θεωρώντας το «κατά λάθος» στρατιωτικό στόχο κι από κει και πέρα η ζωή της είναι μια διαρκής μετακόμιση. Δεν καταφέρνει να στεριώσει πουθενά για μεγάλο διάστημα, περιφέρεται με την κόρη της από δω κι από κει, κάνει νέες γνωριμίες, δυσκολεύεται στις αιματηρές εποχές που γνώρισε ο τόπος μας τη δεκαετία του 1940. Χάρη σε κείνη έμαθα κάτι: όταν εισέβαλαν οι γερμανικές δυνάμεις στην τότε Σοβιετική Ένωση, οι ιταλικές δυνάμεις κατοχής της Ελλάδας ζήτησαν από την Ασφάλεια να τους παραδώσει τριάντα προσωπικότητες από την αριστερή παράταξη για ομήρους! Έτσι φυλακίστηκε η Μαρία Ιορδανίδου και τη μεταφέρανε από φυλακή σε φυλακή.

Όλες αυτές οι περιπέτειες δόθηκαν με τη γνωστή ματιά της και μου έδωσαν πάμπολλες πληροφορίες για τη δραματική καθημερινότητα της κατεχόμενης αρχικά και διχοτομημένης κατοπινά Αθήνας (κυρίως). Η συγγραφέας όμως ξέρει ποια είναι, παραμένει σεμνή και ταπεινή, νιώθει πως δεν είναι καμιά σπουδαία προσωπικότητα, έτσι γράφει όταν ξεκινάει τις περιπέτειες της στην Κατοχή: «Γράφτηκαν κι αν γράφτηκαν βιβλία για τούτη δω την εποχή, δεν μένει τίποτ’ άλλο να προσθέσω» (σελ. 68, της 12ης έκδοσης -1989- που διάβασα εγώ). Οι ιδιωματισμοί της και το ανεπιτήδευτο λεξιλόγιό της, που έδιναν μια ροή ασταμάτητη στο κείμενο με έκαναν να γελάω με την ευρηματικότητα και ταυτόχρονα την ένταση της περιγραφής από μία και μόνη λέξη. Η Μαρία Ιορδανίδου δεν ήταν αγράμματη αλλά ούτε και επιστήμονας. Η γλώσσα της είναι τόσο απόλυτα προσωπική και όμως μεστή, φροντισμένη και λυρική με έναν δικό της τρόπο. Για παράδειγμα, περιγράφει πως όταν είχαν δύσκολες δουλειές νοικοκυριού μαζεύονταν πολλές γυναίκες και «πες-γέλα» πέρναγε η μέρα, ή η γάτα καθάριζε το γατάκι της με τη γλώσσα της, κάνοντάς το «τιφτίκι» (=μεταξένιο).

«Στου κύκλου τα γυρίσματα», παρόλο που υπάρχουν πολλές και διαφορετικές περιπέτειες, κάπου μου φάνηκε κουραστικό να διαβάζω συνέχεια για μετακομίσεις και πώς επέζησαν από την πείνα, όσο καθάριος κι αν ήταν ο λόγος. Οι περιπέτειες δεν είχαν την ίδια ένταση, αλληλουχία και σασπένς με τα προηγούμενα βιβλία. Μόλις όμως μπήκαμε στη δεκαετία του 1950 και άρχισε η συγγραφέας τα ταξίδια της, εκεί το ενδαιφέρον αναζωπυρώθηκε. Πρώτη η εκδρομή στην Ύδρα, όπου κατάφερε να βρει τις ρίζες της οικογένειάς της, των περίφημων Κριεζήδων και να λύσει όλους τους γρίφους που αποτελούσαν το παρελθόν της. Εξαιρετικές περιγραφές του νησιού από μια εποχή που ήταν τρομερή δύσκολη για επιβίωση και ο τουρισμός δεν την είχε ανακαλύψει ακόμη.

Φυσικά λάτρεψα τη μετάβασή της στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί φάνηκε πόσο καλά κατείχε το αντικείμενο, μιας και οι περιγραφές της συγκρούονταν με τις αρχικές αναμνήσεις τριάντα και σαράντα χρόνων πίσω. Δε γίνεται να μην κλάψεις όταν περιγράφει με τρυφερότητα και άφθαστο λυρισμό τη ζωή της δίπλα στη γιαγιά Λωξάντρα, τη στιγμή που, γυρνώντας την πλάτη της στο οργανωμένο γκρουπ που συμμετείχε, ακολούθησε τα μονοπάτια των θυμήσεών της, γνωρίζοντας από κοντά μια πόλη που κανένας τουριστικός πράκτορας δε θα δείξει ποτέ. Όλα χαμένα, γκρεμισμένα και η Μαρία Ιορδανίδου να αγωνίζεται να βρει και να ανακαλύψει τους γείτονες, την αρχιτεκτονική των δικών της δρόμων, τις μυρωδιές των όμορων σπιτιών της, να μπει στην κρεβατοκάμαρα της μάνας της. Τίποτα. Κενό. Πρόοδος! Αυτές είναι οι καλύτερες σελίδες όλου του βιβλίου. Κεντημένες από αγγελικό χέρι οι σελίδες που η Μαρία Ιορδανίδου τσακώνεται με την κόρη της που της πρότεινε το ταξίδι για να ακολουθεί το γκρουπ αλλιώς θα χάσει πολλά και κυρίως να μην κυκλοφορεί μόνη, γιατί υπάρχει φόβος. Η σκέψη της συγραφέως είναι πανανθρώπινη και τόσο ωμά ρεαλιστική:

«-Βρε δε με παρατάς, χρυσή μου, βλέπεις καμιά αγριάδα στο γύρο σου; Οι Τούρκοι είναι σαν τον πουνέντε της Ύδρας. Όταν τους φανατίσουνε και τους πούνε «Γιάλα! Λεηλατήστε τους γκιαούρηδες», γίνουνται θηρία και την άλλη μέρα είναι γαληνεμένη θάλασσα. Σου λένε και γιαγνίς ολντού, λάθος έγινε» (σελ. 180).

Και σα να μη φτάναν όλα αυτά, ανακάλυψε χαρούμενη πως ο γείτονάς της, Ταταυλιανός, Θράσος Καστανάκης, έγραψε τον «Χατζη μανουήλ», ένα βιβλίο για τη ζωή στην Πόλη. Το ξεκίνησε γεμάτη προσδοκίες κι απογοητεύτηκε σχεδόν αμέσως. Έπαθε σοκ: ο άνθρωπος που γαλουχήθηκε όπως εκείνη, που μεγάλωσε στους ίδιους δρόμους με κείνη, γύρισε την πλάτη του στις αναμνήσεις και στην υπέροχη, ρομαντική και σκληρή εποχή τους και κατέγραψε τον... υπόκοσμο της Βασιλεύουσας! Έξαλλη λοιπόν άρχισε να γράφει τη «Λωξάντρα»! Μα τι συκγινητικό κείμενο, ειδικά από τη στιγμή που έρχονται οι θείες της μα πάνω απ’ όλα η γιαγιά της, να της υπαγορεύσουν πώς να γράψει το κείμενό της!

Το μυθιστόρημα «Στου κύκλου τα γυρίσματα» είναι ακόμη ένα λεπτοδουλεμένο και αληθινό δείγμα γραφής από μια συγγραφέα που τοποθέτησα σε ξεχωριστή θέση στην καρδιά μου και στο ράφι μου. Αμεσότητα, ρεαλισμός, ιδιόλεκτοι, προσωπικό κια ξεχωριστό στυλ γραφής, διεισδυτικότητα, χιούμορ και λεπτή ειρωνεία, επίκαιρες αλήθειες, είναι μερικά από τα γνωρίσματά της που έκαναν τον κόσμο ακόμη και σήμερα να αναζητά και να χάνεται στα κείμενα που έγραψε πριν τριάντα χρόνια και είναι ακόμη επίκαιρα και δαχρονικά.

[Marios Shekeris · Rating 2 out of 5]

Το βιβλίο «Στου κύκλου τα γυρίσματα» είναι το δεύτερο βιβλίο της Μαρίας Ιορδανίδου που έχω διαβάσει. Το πρώτο ήταν το «Σαν τα τρελά πουλιά». Άρα δεν έχω διαβάσει (ακόμη) το πιο γνωστό της (δεν ξέρω αν είναι και το καλύτερο), την «Λωξάντρα».

{Edit 17/6/2022: διάβασα την Λωξάντρα. Ναι είναι το καλύτερο.}

Η αφορμή και η απόφασή της να γράψει την Λωξάντρα αναφέρεται στην προτελευταία σελίδα αυτού του βιβλίου. Η αφορμή ήταν η απογοήτευση και η αγανάκτηση που ένιωσε για το βιβλίο του Θράσου Καστανάκη «Ο Χατζή Μανουήλ» (και αυτό στη λίστα των προσεχών). «Αχ, Θεέ μου! Θυμήθηκα την γιαγιά μου και όλην εκείνη την ωραία ζωή, και αγανάκτησα με τον Θράσο. Α’ στο διάβολο. Θα κάτσω χάμω και θα γράψω μόνη μου το βιβλίο που θέλω να διαβάσω.»

Αυτό είναι το τελευταίο από μια σειρά προσωπικών συμβάντων που καταγράφονται στο βιβλίο αυτό. Προσωπικές εμπειρίες, συμβάντα, γεγονότα κατά την διάρκεια της ζωής της συγγραφέως από το 1939 ως και τα μέσα της δεκαετίας του 1950.

Την Μαρία Ιορδανίδου την έχω εκτιμήσει για τρία πράγματα. Το απίστευτο μνημονικό της. Είναι φανερό ότι ήταν μια επιμελής συλλέκτης των γεγονότων που σημάδεψαν κάθε γύρισμα του κύκλου της ζωής της. Μετά: είναι μια κλασική παραμυθού που έχει το χάρισμα να αναβιώνει τις προσωπικές της ιστορίες με απλότητα και αμεσότητα. Και το τρίτο σημαντικό, είναι η ίδια η στάση που έχει για την ζωή. Μια στάση απόλυτα θετική, αισιόδοξη παρόλες τις (αδιανόητες για σήμερα) πολλές αντιξοότητες, αναποδιές, καταστροφές που βίωσε η ίδια από πρώτο χέρι. Μια αντιμετώπιση αξιοθαύμαστη για εμάς που η αργή σύνδεση wifi είναι καταστροφή. Πήρε λεμόνια, έκανε λεμονάδα πολίτικη και τήρησε το μια ζωή την έχουμε κι αν δε την γλεντήσουμε τι θα καταλάβουμε, τι θα καζαντίσουμε.

Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω είναι καταγραφή της προσωπικής πορείας και ιστορίας της.

Είναι σαν κυριακάτικο απόγευμα, σε γερασμένο σαλόνι, με την γιαγιά παραμυθού «Πες μας, γιαγιά, τι θυμάσαι από εκείνη την περίοδο;», καφέ, νερό, κουλουράκι και άπλετο χρόνο. Γεγονότα με μια χαλαρή χρονολογική σειρά, λίγα flashbacks για επεξήγηση, αστεία περιστατικά, ανομοιομορφία σημαντικότητας του γεγονότος με την έκταση της διήγησης, κατοχή, φυλάκιση, μετακομίσεις, κακουχία και πείνα, απελευθέρωση, δεκεμβριανά, εμφύλιος. Απλότητα, ειλικρίνεια, αθωότητα, ευθύτητα, αγνότητα. Και ξαφνικά δύο ταξίδια, στην Ύδρα και στην Κωνσταντινούπολη, ταξιδιωτική λογοτεχνία, αναπόληση, νοσταλγία, συνταγή για ντολμάδες.

Ένα γεμάτο, ευχάριστο, γόνιμο απόγευμα, λοιπόν.

[Βιβλιομανής · Rating 4 out of 5]

Εξαιρετικό, όπως και τα προηγούμενα τρία. Ένα οδοιπορικό στην κατοχή μέσα από τα μάτια μιας γυναίκας μορφωμένης αλλά ταυτόχρονα απλής, και πάνω απ' όλα αισιόδοξης.
Πιστεύω ότι η Ιορδανίδου είναι μια από τις καλύτερες αφηγήτριες της νεοελληνικής λογοτεχνίας! Ο τρόπος που περνάει από τη μια ιστορία στην άλλη και πάλι επιστρέφει, είναι ένα θείο δώρο, ένα φυσικό ταλέντο!

[Christiana Hadji · Rating 4 out of 5]

Όλα τα βιβλία της Ιορδανίδου αξίζουν να διαβαστούν γιατί μέσα από τις καλογραμμένες σελίδες τους ξαναζωντανεύει μια ολόκληρη εποχή.

[Roula T · Rating 3 out of 5]

Νομίζω πως από όλα τα προηγούμενα βιβλία, αυτό ειναι το πιο αδύναμο λογοτεχνικά, αν και τα γεγονότα που εξιστορούνται εδώ δεν παύουν να έχουν μεγάλο ενδιαφέρον, ιδίως η προσπάθεια επιβίωσης την περίοδο της Κατοχής. Εδώ φεύγει και το προσωπείο της Άννας, το βιβλιο γινεται καθαρά αυτοβιογραφικό, ειναι γραμμένο ωστόσο με τρόπο «σκόρπιο», επεισόδια ατάκτως ερριμένα μπλέκονται με μικροπράγματα της καθημερινότητας, κουτσομπολιά κτλ, διασπώντας τον ειρμό της αφήγησης και κάνοντας την ανάγνωση κουραστική.

[Jordan Iordanis · Rating 4 out of 5]

Παρόλο που το βιβλίο λογοτεχνικά δεν είναι τόσο δυνατό όσο τα τρία προηγούμενα, η συγγραφέας καταφέρνει και αποτυπώνει μέσα από τα προσωπικά της βιώματα την ιστορία του τόπου μας με μοναδικό τρόπο.

[Boo/ΟΟk · Rating 3 out of 5]

*3,5

[Vassiliadi · Rating 5 out of 5]

Τα βάσανα του κόσμου δεν τελειώνουν ποτέ και η Λωξαντρα με τη σοφία της περνάει κι αυτήν την δοκιμασία