രണ്ടാമൂഴം | Randamoozham

by M.T. Vasudevan Nair

Randamoozham is the masterpiece of Jnanpith winning writer M. T. Vasudevan Nair. It was translated into English as Second Turn in 1997. M. T. Vasudevan Nair won Vayalar Award, given for the best literary work in Malayalam, for the novel in 1985. Later, in the year 1995, Mr. Nair was awarded the highest literary award in India, Jnanpith Award, for his overall contribution to Malayalam literature.
The novel is set as a retelling of the Indian epic Mahabharata, from the view of Bhima, the second Pandava.

Genres: Fiction, Mythology, Novels, India, Classics, Indian Literature, Fantasy

300 pages, Paperback

First published August 16, 1984

About the author

Madathil Thekkepaattu Vasudevan Nair (Malayalam: മഠത്തില്‍ തെക്കെപാട്ട് വാസുദേവന്‍ നായര്‍) (born 9 August 1933), popularly known as MT, is a renowned Indian author, screenplay writer and film director. He was born in Kudallur, a small village in the present day Palakkad District, which was under the Malabar District in the Madras Presidency of the British Raj. He is one of the most prolific and versatile writers in modern Malayalam literature. In 2005, India's third highest civilian honour Padma Bhushan was awarded to him. He was awarded the highest literary award in India Jnanpith for his work Randamoozham.

More information: http://en.wikipedia.org/wiki/M._T._Va...

Reviews

[Nandakishore Mridula · Rating 4 out of 5]

M.T.Vasudevan Nair (or M.T. as he is lovingly known to us Malayalees), a doyen in the field of Malayalam literature and a trendsetting scriptwriter for Malayalam movies, has penned this wonderful novel: the Mahabharatha epic seen through the eyes of Bhima, the second of the Pandava brothers. M.T. is known for his portrayal of the unsung hero, both in literature and movies. Most of his protagonists are vehicles for the frustrations he suffered as a young man, and Bhima is no different. Always destined to be second (or take the "Second Turn" - "Randam Oozham" in Malayalam - which incidentally gives the novel its title) to his weak elder brother Yudhishtira in seniority and younger brother Arjuna in fame and popularity, Bhima is not given his due as the main architect of the Pandava victory over their cousins Kauravas in the Kurukshetra war.

Though M.T. twists the story to his own ends in many places (he takes a lot of poetic license with epics and legends), the dreamily poetic language and the heartfelt angst of Bhima makes this an exemplary work of fiction. You can get lost in the beauty of the Malayalam language; but then, that is the characteristic of most of M.T.'s works.

[Bijith MB · Rating 4 out of 5]

Great book. Impeccable writing style. Must read. My complete review here...
http://readbetweenbooks.blogspot.in/2...

Merged review:

എല്ലാവരും വളരെ നല്ലത് എന്നു പറയുന്ന പുസ്തകങ്ങള്‍ ഞാന്‍ പരമാവധി ഒഴിവാക്കാറുണ്ട്. എനിക്ക് മനസ്സിലാവാത്ത എന്തെങ്കിലും കാരണം കൊണ്ടാകും അവ നന്നാവാറു എന്നത് തന്നെ കാരണം. രണ്ടാമൂഴം എന്റെ ശേഖരത്തിന് മുതല്‍ക്കൂട്ടാവട്ടെ എന്ന് കരുതിയാണ് വാങ്ങാന്‍ അച്ഛനോട് പറഞ്ഞതും. ആദ്യത്തെ അദ്ധ്യായം വായിച്ചപ്പോള്‍ ഇത് ഭംഗിക്ക്‌ വക്കാന്‍ ഉള്ളത് തന്നെ എന്ന് തീര്‍ച്ചപ്പെടുത്തി ഞാന്‍! പക്ഷെ, രണ്ടാമത്തെ അദ്ധ്യായം വായിച്ചു തുടങ്ങിയപ്പോള്‍ ഒന്നെനിക്ക് മനസ്സിലായി, ഇത് വായിക്കാതെ കീഴെ വക്കാന്‍ ആവില്ല!!! മാത്രമല്ല, ഈ കഥ ഇതില്‍ കൂടുതല്‍ ലളിതമായി പറയാനും ആവില്ല!

ചെറുപ്പത്തിലേ ഒരിക്കലും ഒന്നാമന്‍ ആകരുത് ആ സ്ഥാനം ജ്യേഷ്ടന് മാറ്റി വച്ചിട്ടുള്ളതാണ്‌ എന്ന അറിവോടെ തന്നെ വളരുന്നു ഭീമന്‍. സ്വയം എടുത്തണിഞ്ഞ മന്ദന്‍ പരിവേഷം. കഴിവുണ്ടെങ്കിലും, മറ്റുള്ളവരേക്കാള്‍ ഏറെ ഉണ്ടെങ്കില്‍ തന്നെയും , തേരോട്ടത്തിലോ അസ്ത്രവിദ്യയിലോ ഒന്നും ശോഭിക്കാന്‍ ഇടം കൊടുക്കാത്ത, അതില്‍ പരിശീലിപ്പിക്കാത്ത ഗുരു. തടിയന്‍ മന്ദന്‍ ഗദ പഠിച്ചാല്‍ മതി... ആരോടും പരിഭവം പറയാതെ ആ വേഷം ഏറ്റെടുക്കുന്നു ഭീമന്‍... ആദ്യത്തെ പെണ്ണനുഭവം പോലും സ്വന്തം അപകര്‍ഷതാബോധം ഊട്ടി വളര്‍ത്തിയതതല്ലേ ഉള്ളൂ.... ഒരു മൂലയിലേക്ക് ഒതുക്കി നിര്‍ത്തപ്പെട്ടവന് ഇതിലും കൂടുതല്‍ എങ്ങിനെ വ്യക്തിത്വം കൊടുക്കാന്‍ പറ്റും... നമിച്ചിരിക്കുന്നു എം ടിയുടെ എഴുത്തിനെ.... ഞാന്‍ മാറ്റി വക്കാന്‍ ആലോചിച്ച പുസ്തകം ആണേ ഇതു.....

http://readbetweenbooks.blogspot.com/...

[Arun Divakar · Rating 5 out of 5]

Strong,compassionate & empathetic. This work stands like a colossus on the shores of Malayalam Literature. The worlds knows Bheema of the Mahabharatha as a beast of war, the elder brother was a paragon of virtue and the casanova-esque thrid brother was a super star all over. Bheema was treated as a bozo who lumbers around with a club bashing up the brains of the Kauravas in TV and in books. How many of these writers saw the hurt & pain being marked a moron gave Bheema ? How many of them saw Bheema the father ? The son ? The Husband ?...not many did. It took an MT to look beyond the stereotypical labels and bring out the human being in Bheema.

Randamoozham ( for those uninitiated in malayalam, this means "the second round") is by far one of the best literary works I have had the pleasure of reading. Based on the Mahabharatha, it tells the entire epic from the viewpoint of Bheema. Bheema is a most unlikely protagonist in the sense that nothing but his brawn sets him apart. Once when asked about his inspiration for such a work MT replied that the pregnant pauses placed by Vyasa in the Mahabharatha made him think of such a work. Chapters in the Mahabharatha end in places which poses a lot of questions for us & contradictions are galore as in any epic. In one instance the warrior code of the Kshatriyas state that it is the warrior who kills the maximum of the enemies is the one entitled for the crown. If such was the case, Bheema would have been the king but it is his brother who ends up becoming one.

The most manipulative of ladies in literature Draupadi dances him to her whims and Bheema ends up accepting the fact that she played him along all the way. The most powerful of scenes is the one where Krishna walks into the army camp after the death of Bheema's half-demon son in battle, seeing the camp in sorrow Krishna proclaims " good that he died of Karna's hand else it should have been my hand some day". Quite natural for a King to say about a demon but he said this within earshot of the father who stood looking at the body of his slain offspring. This was from the mouth of a man who lectured his friend on the fact that the soul was just a sort of dress for the human body. A few days after this, Krishna is beyond grief when his own nephew is slain in battle, this is one of those acute observations the author makes in te pages.

MT gives the tale a human touch withouth adding any of the mythos or making any character less human than what it actually could have been.The language is powerful & moving and i reread this more than once. With time I am sure I will read this again & again..Just one of those works which is beyond the realm of literature for me.

[Avanthika · Rating 5 out of 5]

என்னை பொருத்தமட்டில் பீமன் முதனிலை வகிக்க வேண்டிய இரண்டாமானவன். இதே பார்வையோடு மலையாளத்தின் "ரன்டமூழம்" நாவலை தமிழாக்கம் செய்திருக்கிறார் குறிஞ்சிவேலன்.

பீமன் - பாண்டவர்களில் இரண்டாமானவன்.

இந்த ஒரே காரணத்தால் இவனால் பெறப்பட்ட யுத்த வெற்றியும் இவனை நிழலிலேயே வைக்கின்றது. வெளிச்சத்திற்கு வருவதே இல்லை பீமன். அதை பற்றிய பெரும்வருத்தமோ, கவலையோ பீமனுக்கு என்றும் இருந்ததில்லை. குந்தி தொடங்கி பாஞ்சாலி முடிய, தன் தாய், மனைவி(கள்), சகோதரர்கள் என அனைவரிடத்திலும் அளவுக்கடந்த அன்பினை வெளிபடுத்த பீமனால் மட்டுமே இயல்கிறது. சூதாட்ட மண்டபத்தில் பாஞ்சாலியை பணயம் ஆக்கியதற்காக தர்மனின் கரங்களை எரிக்க எத்தனித்தவன். கௌரவர்கள் நூறு பேரையும் வதைத்தவன். பாண்டவர்கள் வெற்றிக்கு துரியனின் மரணம் இன்றியமையாதது. துரியனை வதைத்த பீமன் அரியணையை கோரவில்லை. மாறாக ஒரு ஓரத்தில் நிழலில் பாஞ்சாலியின் கவனத்தை ஈர்க்க காத்திருக்கிறான். அபரிமிதம���ன பாசத்தையும் அளவு கடந்த கோபத்தையும் யாரின் விமர்சனத்தை பற்றியும் கவலை கொள்ளாமல் வெளிக்காடுகிறான். அர்ஜுனன் என்றும் குழப்பங்கள் நிறைந்தவன். கிருஷ்ணனின் கைப்பாவை. தர்மன் நியாயவான் ஆயினும் நிதர்சனம் புரியாதவன்.
பீமன் மட்டுமே இந்த இதிகாசத்தில் எதிர்ப்பவன் எவனாயினும் எதிர்க்கிறான் (ஓர் தெய்வம் எதிர்நின்று எதிர்ப்பினும் நின்று சீறி அடிக்கும் திறவல்).
பாண்டவர் வெற்றியிலும் வாழ்க்கையிலும் விடுபடமுடியாத அங்கமாகவே பீமன் இருக்கிறான்.
வாயுபுத்திரன் பீமசேனனின் சரித்திரம் அவன் வாயால் கூறப்படுகிறது. எழுத்துநடையில் சிறிது சுவாரசியம் சேர்த்திருக்கலாம். :) !

[Akshay Joy · Rating 5 out of 5]

ആദ്യമായി ഞാന്‍ വായിച്ചു തീര്‍ത്ത ആദ്യത്തെ 300 താളുകള്‍ ഉള്ള ആദ്യത്തെ നോവെല്‍ രണ്ടാമൂഴം. ഇതിനും മനോഹരമായി ഇനി മറ്റൊരു മഹാഭാരത വ്യാഖ്യാനം ഇനി ഉണ്ടാകില്ല. ഭീമന്‍ എന്ന വീരനെ ഞാന്‍ തിരിച്ചറിഞ്ഞത്‌ ഇതിലൂടെ. സാധാരണ മഹാഭാരത കഥകള്‍ എല്ലാം വായികുമ്പോള്‍ ഇത്രയും വീരന്‍ ആയിരിന്നോ എന്നു എനിക്ക്‌ സംശയം ഉണ്ടായി. ഈ മാജിക്‌ തന്നെ ആണ് വടക്കന്‍ വീരഗഥയിലെ ചന്തുവും, പഴസ്സിരാജായിലെ പൂങ്കാനും. വായിച്ചു കഴിഞ്ഞപ്പോള്‍ മഹാഭാരതം എം.ടി. തന്നെ മുഴുവന്‍ അകിയിരുന്നേല്‍ എന്നു തോന്നി പോയി. മനോഹരം എന്നല്ല്ലതെ വേറെ ഒന്നും പറയാനില്ല ..... വാക്കുകള്‍ കൊണ്ട്‌ തീര്‍ത്ത കുരുക്ഷേത്ര യുദ്ധം ......

[Thomas George · Rating 5 out of 5]

തകരുന്ന തറവാടുകളുടെയും ആൾക്കൂട്ടത്തിനിടയിൽ ഒറ്റപ്പെടുന്ന മനുഷ്യൻറെ നെടുവീർപ്പുകളുടെയും എക്കാലത്തേയും മികച്ച കാഥികനാണ് മലയാളത്തിൻറെ പ്രിയപ്പെട്ട എം .ടി. അദ്ദേഹത്തിൻറെ മാസ്റ്റർപീസ് എന്ന് ചിലരെങ്കിലും വിശേഷിപ്പിക്കുന്ന രണ്ടാമൂഴവും ഒരു തറവാടിൻറെ തകർച്ചയുടെ കഥയാണ്- ദശാബ്ദങ്ങൾ നീണ്ട കുടുംബകലഹം തകർക്കുന്ന കുരുവംശം എന്ന തറവാടിൻറെ കഥ.ആ കഥ പറയാൻ അദ്ദേഹം തിരഞ്ഞെടുകുന്നതാകട്ടെ ആത്മനൊമ്പരങ്ങൾ ഉള്ളിലൊതുക്കുന്ന ഭീമൻ എന്ന യോദ്ധാവിനെയും.

“സൂതരെ, മാഗതരെ, അതുകൊണ്ട് കുരുവ��ശത്തിൻറെ ഗാഥകൾ നമ്മുക്കിനിയും പാടാം. കുരുവിനെയും കുരുപുത്രൻ പ്രതീപനെയും വാഴ്ത്താം." - ഈ വാക്കുകളാൽ തന്നെത്തന്നെ ഒരു സൂതനായി അവരോധിച്ചു കൊണ്ടാണ് എം ടി കഥ ആരംഭിക്കുന്നത്. എന്നാൽ ആദ്യ ആദ്ധ്യായത്തിന് ശേഷം കേന്ദ്ര കഥാപാത്രത്തിൻറെ അന്തസഘർഷങ്ങൾ അവതരിപ്പിക്കാൻ ഒരുപക്ഷെ ഏറ്റവും ഉതകുന്ന FirstPerson-ൽ ഉള്ള ആഖ്യാന രീതിയിലേക്ക് കഥ വഴിമാറുന്നു. പിന്നിടങ്ങോട്ട് കഥാഖ്യാതാവ് ഭീമൻ തന്നെയാണ്.

വായു പുത്രനെന്നു പുകൾപ്പെറ്റ് പാണ്ഡുപുത്രനെന്ന മേൽവിലാസത്തിൽ അഞ്ച് വയസ്സായ ഒരുണ്ണി ഹസ്തിനപുര രാജധാനിയിൽ എത്തുമ്പോഴേക്കും സംഭവിക്കാനിരിക്കുന്ന മഹായുദ്ധത്തിൻറെ കഥകൾ അവന് ഒരു കൂട്ടം ശത്രുക്കളെ നേടികൊടുത്തിരുന്നു .തുടർന്ന് കൊണ്ടും കൊടുത്തും വളരുന്ന ബാല്യം ,ഷണ്ഡൻപാണ്ഡുവിൻറെ മകൻ എന്ന വ്യക്തിത്വപ്രതിസന്ധി അനുഭവിക്കുന്ന കൌമാരം, ശക്തനായി മാറുന്ന യൗവനം,മഹാ യുദ്ധം ജയിക്കുന്ന മധ്യവയസ്സ് , കാടു കയറുന്ന വാർദ്ധക്യം - എല്ലാം വാക്കുകളാലുള്ള ഒരു മായാജാലം പോലെ വായനക്കാരന് മുന്നിൽ ഇതൾ വിരിയുന്നു .എന്നാൽ രണ്ടാമൂഴം വടക്കെന്നോ നടന്ന മറ്റൊരു വീരഗാഥ അല്ല;അത് നാമോരുരുത്തരുടെയും കഥയാണ് . വിശ്വസവഞ്ചനയുടെ പ്രമാണകോടികളും അപമാനിക്കപെടുന്ന ദ്യൂതസഭകളും കഷ്ടതകളുടെ അജ്ഞാതവാസ���ും ജയിക്കേണ്ട കുരുക്ഷേത്രങ്ങളും ഏവരുടെയും ജീവിതത്തിൽ തീവ്രതയുടെ ഏറ്റകുറച്ചിലുകളോടെ കടന്നു വരുന്നു .

രണ്ടാമൂഴത്തിൻറെ ഏറ്റവും മഹത്തായ വിജയം അത് വായനക്കാരനെ ചിന്തിക്കാൻ പ്രോഹത്സാഹിപ്പിക്കുന്നു എന്നിടത്താണ്. ആസ്വാദക മനസ്സുകകളെ ഉദ്ദീപിപ്പിക്കുകയും മനസാക്ഷിക്ക് നേരെ ചോദ്യങ്ങൾ എറിയുകയും ചെയുന്ന കഥാസന്ദർഭങ്ങൾ നോവലിൽ ഉടനീളം കാണാം. സവർണ അധീശത്വം നില നിന്നിരുന്ന ഒരു സമൂഹത്തിലെ ജീർണതയുടെ അനുരണനങ്ങൾ ഏകലവ്യനിലും, അരക്കില്ലത്തിൽ വെന്തു മരിക്കുന്ന കാട്ടാളരിലും, ഖാണ്ഡവ ദഹനത്തിൽ കുടിയിറക്കപ്പെടുന്ന നാഗന്മാരിലും, കുരുതി കൊടുക്കപ്പെടുന്ന ഘടോൽക്കച്ചനിലും തെളിഞ്ഞു വരുന്നു . ഗാന്ധരിയുടെയും കുന്തിയുടെയും ദ്രൗപദിയുടെയും വാക്കുകളിലൂടെ, ഹിഡിംബിയുടെയും ബലനന്ധരയുടെയും ജീവിതത്തിലൂടെ ആർഷഭാരത സ്ത്രീകൾ അനുഭവിക്കേണ്ടി വന്ന തിരസ്കരണത്തിൻറെ മുഖം അനാവൃതം ആകുന്നു.എന്നാൽ പാഥേയപൊതികളും പണയപ്പണ്ടങ്ങളും സർവംസഹകളും മാത്രമായിരുന്നില്ല കുരുവംശത്തിലെ സ്ത്രീകളെന്നും ഭരതവംശത്തിൻറെ ചരിത്രത്തിലെ നിർണായക വഴിതിരുവുകൾക്ക് പിന്നിൽ പ്രവർത്തിച്ച അദൃശ്യകരങ്ങൾ അവുരുടേതായിരുന്നു എന്നും കഥയിൽ പലപ്പോഴായി കുന്തിയിലൂടെയും ദ്രൗപദിയിലുടെയും വരച്ചു കാണിക്കപെടുന്നു.

ചിലപോഴെങ്കിലും ഭീമനെ ന്യയീകരിക്കുന്നതിനായി എം ടി മഹാഭാരതത്തോട് നീതി പുലർത്താത്തതായി തോന്നാം.എന്നാൽ വാക്കുകളുടെ മാസ്മരികതയാലും വാദഗതികളുടെ ശക്തി കൊണ്ടും എം ടി സ്വയം പ്രതിരോധിക്കുന്നു. കാലങ്ങളായി മലയാളിയുടെ മനസ്സിലുണ്ടായിരുന്ന ചന്തുവിൻറെ പ്രതിച്ഛായ മാറ്റി വരച്ച കഥാകൃത്തിന് ഭീമനെ ന്യായികരിക്കാൻ അധികമൊന്നും പ്രയത്നിക്കേണ്ടി വന്നിട്ടില്ല. മൂലകഥയിൽ നിന്ന് വ്യതിചലിക്കുന്നിടത്ത് പുരാണ കഥകളിലെ ദിവ്യത്വത്തിൻറെ ചട്ടക്കൂടുകളെ ഉടച്ചു വാർക്കുന്ന demythologization, യാഥാർത്ഥ്യം ദുരന്തമായി വെളിപ്പെടുന്ന anagnorisis എന്നീ രചനാസാങ്കേതങ്ങൾ സമർത്ഥമായി തന്നെ എം ടി ഉപയോഗിച്ചിരിക്കുന്നു.

നോവലിന് അനുബന്ധം ആയി എഴുതിയ ഫലശ്രുതിയിൽ "പിന്നിട് വരുന്നവർക്കായി" വ്യാസൻ വിട്ടു വച്ച അർത്ഥ പൂർണ്ണമായ നിശബ്ദതകൾ ആണ് താൻ പൂരിപ്പിക്കാൻ ശ്രമിച്ചത് എന്ന് പറയുന്നു കഥാകൃത്ത്. രണ്ടാമൂഴം വായിച്ചു കഴിയുന്ന അനുവചകൻ ആഗ്രഹിച്ച് പോകുന്നു - എം ടി യെ പോലെ പിന്നിട് വരുന്നവർ ഉണ്ടാകട്ടെ എന്ന്..."കുരുവംശത്തിൻറെ ഗാഥകൾ" അവരിനിയും പാടട്ടെ എന്ന്.......

[Aju Krishnan · Rating 5 out of 5]

I think this is the simplest way Mahabharatha has been ever told. Narrating the story from Bhima's point of view, MT stripped off the divine powers from the characters and presented them as mortal human beings with emotions. So you don't get to see Krishna supplying an infinitely long sari to save Draupadi or King Jarasandha's body rejoining and coming back to life whichever way Bhima tries to tear him into two. But you can see Bhima being jealous of Arjuna for being Draupadi's favourite among the five brothers as well as Arjuna mocking Karna for being of lower caste to satisfy his superiority complex. To an extent the Pandavas become mere puppets in the hands of Kunthi and Draupadi. While Kunthi commands them as their mother, Draupadi lures them with their next chance to live with her. The last few pages reveal some shocking facts about the Pandavas' parenthood. MT explains that he read different versions of the story written over different periods and found that divine powers granted to the characters were mostly imaginations of the story tellers.

[Manu · Rating 4 out of 5]

Every time I read a well written version of the Mahabharata, I respect the original epic even more. How many works can lay claim to so many renditions centuries after the original version? As for this version, what does it say of an author when he can mesmerise the reader with a story that one has been hearing since childhood?
As the title suggests, Bhima is the protagonist and the story is told from his perspective. MT does not try to take on the much larger canvas of the Mahabharata, and instead focuses on keeping the narrative around Bhima. That is what makes this unique. The story is told in flashback mode - from the final journey.
Between the eldest Yudhishtira, whose kingship is a focus and the warrior Arjuna, whose valour is a key element of the epic, is Bhima, who annihilated each of the Kauravas, but who is still largely a footnote in the epic. Through the book, many a character refers to him as the 'blockhead', and do not even begin to understand his sensitive side, Arjuna being a key exception. Indeed, it would seem that only Arjuna, Draupadi, Dhritarashtra and Dhrishtadyumna respect the fierce warrior that Bhima is. Bhima also sacrifices a lot of his relationships for his brothers and is not able to be the husband and father he might have wanted to be. In this context, there is a superbly nuanced sub-narrative of casteism that runs in parallel.
It is also interesting how he plays down many of his exploits as the exaggeration of bards, and actually many of the events in the Mahabharata are underplayed or completely non-existent (Krishna's intervention while Draupadi was being humiliated by the Kauravas) in this version. On the flip side, the tension between the brothers (Yudhishtira-Bhima and Yudhishtira-Arjuna) is a key component here. Yudhishtira is largely shown as someone who uses Dharma as a shield for his ineptitude. Kunti's political astuteness compensates a lot for it.
There are many such alternate explanations and perspectives, like the Saugandhika flower episode, that add to this version's uniqueness. The last few pages which offer quite a few revelations, and the epilogue, are worth a mention too. I have not read the original Malayalam book (I plan to) so I cannot comment on the translation, but the language is simple yet eloquent and that played a large role in making this book a thoroughly enjoyable read.

[Sandeep · Rating 5 out of 5]

Whenever I see this book sitting in my mother's bookshelf, I pick this up and read it once. In the past five years I have read this at least five times. This is a timeless classic, a totally different rendition of a story we have all heard, the Mahabharata.

MT Vasudevan Nair has chosen Bheema as the protagonist of this book. The entire Mahabharata is narrated as a historical tale (than a story of Gods, Demons and the superhuman), in the first person, from Bheema's perspective. About his joys, heartbreaks, frustrations as he is unable to digest the uncompromising expectations out of a Kshatriya and about his vengeance.

Not a single book I have ever read has been able to make me empathize with and own the feelings of it protagonist ever, when compared to this book. Bheema's thought processes behind the most arrogant statements he made, the pain he went through at every rejection and his feelings of not being able to accept the woman he first loved - MT manages to handhold you through all of those emotions.

I can confidently say, this is the best book I have ever read, in any language. Period.

[Shine Sebastian · Rating 5 out of 5]

EPIC!! Just wow!!

എം.ടി. വാസുദേവന്‍ നായരുടെ 'രണ്ടാമൂഴം' മലയാള സാഹിത്യത്തിലെ ഏറ്റവും മികച്ച കൃതികളിലൊന്നാണ്.
മഹാഭാരതത്തെ ആസ്പദമാക്കി രചിക്കപ്പെട്ടിട്ടുള്ള മറ്റ് കൃതികളില്‍ നിന്നും 'രണ്ടാമൂഴത്തെ' വ്യത്യസ്തമാക്കുന്ന ഒന്നുണ്ട്: വായുപുത്രന്റെ വാചാലമാകുന്ന ഹൃദയം!
ഈ നോവലില്‍ ഭീമനെന്ന കേവലം ഒരു ശരീര പ്രത്യക്ഷതയേക്കാള്‍ നാം കാണുക ഭീമസേനനെന്ന വീരനായ, ശൂരനായ, മാനുഷിക വ്യക്തിത്വത്തെയാണ്.
വ്യാസപ്രതിഭ തന്റെ അനുഗൃഹീത തൂലിക കൊണ്ട് എഴുതാതെ എഴുതിയ, പറയാതെ പറഞ്ഞ, സൂചിപ്പിക്കാതെ സൂചിപ്പിച്ച അടിയൊഴുക്കുകളെ, രഹസ്യങ്ങളെ, ഐതിഹാസിക നിമിഷങ്ങളെ മറനീക്കി അവതരിപ്പിക്കാന്‍ ശ്രമിച്ചപ്പോള്‍, എംടി യിലൂടെ മലയാള സാഹിത്യത്തിന് കൈവന്നത് ഒരനശ്വര കൃതി! മലയാളികള്‍ നെഞ്ചേറ്റിയ, ഏതൊരു മലയാളിയും വായിച്ചിരിക്കേണ്ട കൃതി.

" സൂതരേ, മാഗ��രേ, അതുകൊണ്ട് കുരുവംശത്തിന്റെ ഗാഥകള്‍ നമുക്കിനിയും പാടാം. കുരുവിനെയും കുരുപുത്രന്‍ പ്രതീപനെയും വാഴ്ത്താം. പ്രതീപപുത്രന്‍ ശന്തനുവിനെ വാഴ്ത്താം. നമുക്ക് ഗംഗയെ വാഴ്ത്താം. പിറവിയും പ്രേമവും പാപവും മരണവും കണ്ട വിഷ്ണുപദോദ്ഭവയായ ഗംഗയെ വാഴ്ത്താം. ഗംഗയില്‍ ശന്തനുവിനുണ്ടായ അതിവിഖ്യാത പുത്രന്‍, വ്രതകാഠിന്യംകൊണ്ട് ദേവകളെക്കൂടി അമ്പരപ്പിച്ച മഹാപുരുഷന്‍ ഭീഷ്മരെ വാഴ്ത്താം. മത്സ്യഗന്ധിയില്‍ ശന്തനുവിനു പിറന്ന വിചിത്രവീരനെ വാഴ്ത്താം. വിചിത്രവീര്യ ക്ഷേത്രങ്ങളില്‍ കൃഷ്ണ ദ്വെെപായന നിയോഗത്തില്‍ പിറന്ന ധൃതരാഷ്ട്രരെയും പാണ്ഡുവിനെയും വാഴ്ത്താം. കൃഷ്ണദ്വെെപായന വ്യാസന്‍ ദാസിക്കു കനിഞ്ഞേകിയ ധര്‍മ്മ തുല്യന്‍ വിദുരരെ വാഴ്ത്താം.
പിന്നെ നമുക്കു യുധിഷ്ഠിരനെ വാഴ്ത്താം.
ചന്ദ്രവംശത്തിലെ സംവരണന് സൂര്യപുത്രി തപതിയിലുണ്ടായ കുരുവിനെ നമുക്ക് വാഴ്ത്താം.
തോഴരേ , സൂര്യചന്ദ്രവംശമഹിമകള്‍ നമുക്കിനിയും പാടാം. "

[Vivek · Rating 5 out of 5]

the revolutionary thinker in me, the one who questions every single myth and superhero story fed to me while being respectful to the traditions -this book brings it all back and yes in a very tight thriller...

for those who love mythology,history and good stories, this is a must read. i don't have to say anything more.. and for the portrayal of bhimasena - I feel I found something I was searching for..

the human side of the epic, with many parts I was hoping might be included in the way I wanted, but many more that didn't mention many things I wanted to read about. I guess those were not added since M.T wouldn't or couldn't include something without proper research.

as per the epilogue, the deep research is very evident..

overall a great experience for me - a teetotaler in malayalam literature. struggling to mouth many of the words and usages, I did manage to fight through. I must admit that the language was quite easy considering the epic proportions of the content involved..

so many characters remain in my mind, receiving my appreciation, hatred, apathy or disgust. .. a wonderful mystical work of literature it is.. no doubt about it. No wonder many people swear by it. though I am detecting this impulse so late..

[Ashish Iyer · Rating 5 out of 5]

A very good transformation of the epic Mahabharata. A different view at the classic taking out the supernatural element was a pleasant surprise. The book takes readers through the Mahabharatha as narrated by the Second Pandava, the strongest of them all, Bhimasena. Bhima comes alive in front of us as a mere Human, and exposes the human side of all the characters in the epic. The narration was quite pacey, and you cannot get yours hands off the book unless it had finished. Hat's off to Mr. Vasudevan for the commendable work. Throws light on many unknown aspects of Bhima's character. MT Vasudevan Nair has researched the Mahabharatha in detail and brings out nugets of information seamlessly woven into the narrative

Interestingly, this book was written 30 to 40 years before the author Amish Tripathi like successfully attempted retelling the Hindu Gods.

Anybody who is interested in Mahabharata should make this a 'must' read; and people who are interested in a good story should also enjoy this book.

[Sarath Krishnan]

There are so many interpretations and translations on Mahabharatha and Ramayana world wide. Every new translation adds something to the original story. This particular novel foregrounds the Mahabharatha story from the point of view of the 'real hero', Bhima. There is nothing unusual in looking into that epic from that angle. In fact, it is not the first time that one literary work has been subjected to reinterpret or renarrate from the point of view of some other characters from the same novel. Examples are the novel which comes out based Bertha Mason's experience who was a minor charecter in Jane Eyre. Such events are common in literary world. But the thing is that MT is dared enough to discard the divinely figures in Mahabharath; Krishna is just a clever king who knows good diplomacy and wants the help of Pandavas to kill Jarasandha. Similar way, none of the five Pandavas are the heirs of gods! This would be the only thing I could find different in this novel from other narratives.

[Dharmabum · Rating 5 out of 5]

This one offers an interesting take. The entire Mahabharata is narrated by Bhima. It is curious how the author has interpreted the feelings of Bhima as he is shown to live in the shadows of Arjuna. I also like it that the character is shown to be unburdened by thinking and lives an almost instinctive life. It is also interesting how the author weaves in narratives around lesser known characters like Hidimbi. Top notch book for me!

[Arun · Rating 4 out of 5]

Mahabharata is a tree of infinite branches, this is the story through Bhimasena.

I felt this to be a duller by a very small percentage when compared to SLB's Parva. Still, there are enjoyable dramatic scenes in this novel, Recommended and provides a new narrative.

[Priya · Rating 4 out of 5]

If there's one thing I've realised after reading M.T.Vasudevan Nair's Randamoozham (English translation by Gita Krishnankutty) is that there is no one interpretation of the Mahabharata. There have been numerous re-tellings so far, from the PoV of so many characters and yet, every time I read it I come away with a different feeling and a different understanding of the characters. Like MT says in the Epilogue, the credit goes to the original author, Sage Vyasa - not just for what he said, but also for what he didn't. The 'silences he maintained' in some parts were the places that future authors could interpret in their own way. And I can see now how it is that the same story can be told in so many different ways and still not sound repetitive. If anything, it only makes me want to read more versions of it.

Like all books translated from a language I know (Tamil, Telugu, Hindi or Malayalam), this one also started off with me feeling I'm getting a raw deal, to not be reading the original. The first few  chapters I struggled a little bit to shut out the constant comparison of the English words to the equivalent in Malayalam. But once I did that, I enjoyed the book immensely. The translator has done some justice to the work, without losing out too much of the poetry that would've been MT's Malayalam version.

Bhima is a strange choice for a protagonist. The popular retellings do not pay too much attention to him - he's overshadowed by Arjuna in terms of prowess and Yudhishtira with his claim to the throne. This is probably why Bhima's PoV is a bit refreshing from the usual stories we read. Yudhishtira is shown in a completely different light and to an extent, so is Draupadi. But the surprising part was the portrayal of Krishna. MT has stripped off all traces of divinity from this retelling. Everyone is human. Mortal. Krishna, included. There is no flowing saree covering Draupadi's shame during her disrobing by Dussasana. During the war, Krishna does not use his discus to block the sun, to bring Jarasandha out in the open. Not just that, Karna is not depicted with any permanent kavacha-kundalam. So the book comes off as a regular narrative, stripped off it's divine and fantastical connotations. I guess this is what makes it a unique read, compared to the other versions of Mahabharatha.

I really would've loved to read this in Malayalam - maybe when the husband is in a good mood, I can coax him into reading out the good parts! ;-)

P.S.: Planning to read Prem Panicker's translation soon.

[Arjun Kumar p · Rating 5 out of 5]

മഹാഭാരതം തുടങ്ങുമ്പോള്‍ തന്നെ വ്യാസന്‍ പറയുന്നുണ്ട് ലോകത്തില്‍ എന്തൊക്കെ ഉണ്ടോ അതൊക്കെ ഇതിലുണ്ട് .ഇതിലെന്തില്ല അത് നിങ്ങള്ക്ക് ലോകത്തിലെവിടെയും കാണാന്‍ കഴിയില്ല .....!. മഹാഭാരതത്തിലെ ഓരോ കഥാപാത്രത്തിനുമുണ്ട് ഓരോ കഥകള്‍ ജീവിതത്തിന്റെ മനോഹാരിതയുടെ വേദനകളുടെ യുദ്ധത്തിന്റെ ഭ്രാന്തമായ കീഴടക്കലിന്റെ . കുട്ടിക്കാലം മുതല്‍ തന്നെ ഇതൊരു ഭാരതീയനെയും പോലെ എന്റെ ഉള്ളിലും കുടിയിരുന്ന ബ്രുഗോഥരനായ പോണ്ണത്തടിയനായ തീറ്റപ്രാന്തനായ ഭീമാകാരന്‍ ഭീമനെ ചുവടോടെ പിഴുതെറിഞ്ഞു അത്യുഗ്രനായ യുദ്ധത്തിന്റെയും സ്നേഹത്തിന്റെയും ബന്തങ്ങളുടെയും ചങ്ങലയില്‍ പോലും കരുത്തോടെ തല ഉയര്‍ത്തി നില്‍ക്കുന്ന ഭാരതത്തിലെ കര്‍ണനോടും അര്‍ജുനനോടും ധുര്യോധനോടും തോളോരുമി നില്‍ക്കുന്ന അതിശക്തനായ ഒരു പോരാളിയെ ശക്തമായി തന്നെ പ്രതിഷ്ടിക്കാന്‍ രണ്ടാമൂഴത്തിന് കഴിഞ്ഞു . വായിക്കാന്‍ തുടങ്ങിയാല്‍ താഴെവേക്കാന്‍ തോന്നാത്ത ഓരോ വരികളും നമ്മെ കോള്‍മയിര്‍കൊള്ളിക്കുന്ന അതിമനോഹരമായ ഗ്രന്ഥം ...!

സൂതരെ മാഗതരെ അതുകൊണ്ട് കുരുവംശത്തിന്റെ ഗാഥകള്‍ നമുക്കിനിയും പാടാം
കുരുവിനെയും കുരു പുത്രന്‍ പ്രതീപനെയും വാഴ്ത്താം. നമുക്ക് ഗംഗയെ വാഴ്ത്താം .
പിറവിയും പ്രേമവും പാപവും മരണവും കണ്ട വിഷ്ണുപഭോദ്ഭാവയായ ഗംഗയെ വാഴ്ത്താം
ഗംഗയില്‍ ശാന്തുവിനുണ്ടായ അതിവിഖ്യാതപുത്രന്‍ ,വ്രത കാടിന്യം കൊണ്ട് ദേവകളെക്കൂടി അമ്പരിപ്പിച്ച
മഹാപുരുഷന്‍ ഭീഷ്മരെ വാഴ്ത്താം . മത്സ്യഗന്ധിയില്‍ ശന്തനുവിനു പിറന്ന വിചിത്രവീര്യനെ വാഴ്ത്ത്താം .
വിചിത്രവീര്യ ക്ഷേത്രങ്ങളില്‍ ' കൃഷ്ണ ദ്വൈപായാനവ്യാസന്‍ ദാസിക്ക് കനിഞ്ഞെകിയ ധര്‍മ്മതുല്യന്‍ വിദൂരരെ വഴ്ത്താം
പിന്നെ നമുക്ക് യുധീഷ്ടാരനെ വാഴ്ത്താം
ചന്ദ്രവംശത്തിലെ സംവരണന് സൂര്യപുത്രി തപതിയിലുണ്ടായ കുരുവിനെ വാഴ്ത്താം

തോഴരേ ,സൂര്യചന്ദ്രവംശമാഹിമകള്‍ നമുക്കിനിയും പാടാം ......

[Priyanka · Rating 5 out of 5]

Hats off to this genuis. Such a brave attempt it is to tell the entire story from a purely human prespective and that too from a very less acclaimed hero in mahabharata, the Bhima.May be its is true that there is a hero in each one of us, after all life is a struggle and everyone you see around is fighting to his/her best.

MT has portrayed the entire story unbiased from the so called superhuman abilities and morale that we are used to hearing right from our childhood about the characters in Mahabharata.When you remove the halo effect of those biases then you observe the characters with curiousity as you would analyse any human behaviour.

The book has a note towards the end that explains the research the author did in writing this.It clearly shows how detailed the author went into analysing certain situations which are unexplained in the epic.
It proves that the Bhima in randamoozham was never a pure imaginative creation from MT. If the entire Mahabharata were to be written in this way, may be we would have had a different version all together!

[Neha · Rating 5 out of 5]

I bought this book after hearing lots of good comments about this book. But, the book was far better than what I had expected. M.T Sir has narrated Mahabharatha in a different angle. We can see the real hero, Bhima in every page. Bhima - a good son, brother, husband and father.And, everyone will like Ghatotkachan(Abandoned son of Bhima, who was an important reason behind the victory of Pandavas in Kurukshetra war.) Also, I lost respect to some of idols who were always worshiped in all other books & stories.
This is the best book I have ever read. This is the only book that I have started again as soon as I completed reading the last page. Everyone who likes reading should read this book once(Once completed you will definitely read it again later.) Randamoozham will never disappoint you!!

[Susan · Rating 4 out of 5]

Translated from one of MT's most popular Malayalam works "Randamoozham", this is a version of Mahabharata narrated from Bhima's point of view. Bhima - the second Pandava, the warrior par excellence, the epitome of strength and power....."Bhima who won the war and yet achieved nothing".
As a kid, I was always attracted to and read more stories from the Ramayana over Mahabharata, mostly because I found the latter too confusing with too many characters. As a result, my opinion maybe biased with not much to compare with, but I thought MT's narration and perspective was beautiful. And full marks to the impeccable translation by Gita Krishnankutty.

[Sugatharaj Paleri · Rating 5 out of 5]

There is no comparison of this book. A brilliant novel that gives me a different perspective to the Mahabharata. I like BHIMA, who is the real man and winner.

[Some Random Book Lover · Rating 5 out of 5]

A literary masterpiece from one of the greatest authors of India.

The novel is a retake of the Indian epic Mahabharata from the viewpoint of Bhima, who the author describes as the most important warrior in the Mahabharata war. First of all, kudos to M.T. for his revolutionary thinking. Nowadays, when reading books of Amish and Anand Neelakantan, who also talks about stories from the puranas and epics in a different and more logical way, it astonishes me to realize that someone from my state has already mastered the art and has given a book that sets the standard for the younger generation(and a screenplay for the national award winning movie Oru Vadakkan Veeragatha) three decades ago.
The story is well-written with elements of realism unlike the actual epic filled with extra-ordinary fables. It also gives a fresh outlook on Bhima along with many other characters of Mahabharata, especially Krishna whom I enjoyed the most. The author speaks about years spent on researching content for the book and without doubt, one can agree that it has not gone in vain.

Talking about the negatives of the book, the language was so sophisticated that I couldn't understand the description or what the author was trying to convey at moments. I completely agree that it is not actually a negative of the book as I said above but in fact a shortcoming of myself. I really hope that I can work harder to improve my language so that I can reread this literary masterpiece once again with more clarity. During the first half of the book, I really missed the feeling you get when you truly connect with the characters of a book and make a fool out of yourself trying to yell at the characters knowing it won't make a difference. But that problem was solved as I moved on to the climax when finally, the destruction caused by war was beautifully portrayed by the author. What stands out in the novel (for me at least) is the ending which cements the fact that Bhima is just another human being like us with lust and love and hope for revenge which I think sums up most of the author's message.

[Vijay Prince · Rating 5 out of 5]

ഞാന്‍ വായിച്ച ഏറ്റവും മികച്ച മലയാള നോവല്‍.
പുരാണസംബന്ധമായ കഥാപശ്ചാത്തലമായതിനാല്‍ പലപ്പോഴായി ഉപേക്ഷ കാട്ടിയ പുസ്തകം. സുഹൃത്തുക്കളുടെയും മറ്റും മികച്ച അഭിപ്രായങ്ങളെ തുടര്‍ന്നാണ് വായിച്ചു തുടങ്ങിയത്. ഒഴുക്കനായ ആരംഭം മുഴുവിപ്പിക്കില്ല എന്ന് ഉറപ്പിച്ചു. എന്നാല്‍ വായനയുടെ ഏതോ ഘട്ടം മുതല്‍ "രണ്ടാമൂഴം" ആവേശമായി തുടങ്ങി. തുടര്‍ന്ന് എന്‍റെ മുന്‍ വിധികളെയെല്ലാം തകര്‍ത്തു കളഞ്ഞു. വായനക്കാരനില്‍ നിന്ന് അകന്നു നില്‍ക്കുന്ന കേവലമായ പുരാണസൃഷ്ട്ടിയല്ല, മനുഷ്യാവസ്ഥയോട് ചേര്‍ന്നു നില്‍ക്കുന്ന ജീവിതം തന്നെയാണ് "രണ്ടാമൂഴം". ഭഗവാന്‍ കൃഷ്ണനോ, വില്ലാളിവീരന്‍ അര്‍ജുനനോ, ധര്‍മ്മിഷ്ടനായ യുധിഷ്ടിരനോ അല്ല - "രണ്ടാമൂഴം" ഭീമന്‍റെ കഥയാണ്‌. രണ്ടാമന് പറയുവാനുള്ള കഥ.

[Ganesh Sanal · Rating 4 out of 5]

M.T. is a legend at resurrecting unsung heroes from myths and fables and he does it again. But against popular opinion, I never felt that this was just Bheem's story. M.T. retells Mahabharatha, the most epic creation of a civilization from the perspective of a common man. As M.T. himself said, Bheem is never clouded by dharma or karma. He is as common as a royal can get. Through him, we understand the epic for what it really was. Not an ode to the gods, but a majestic portrayal of men, desires and death.

[Arun nr · Rating 4 out of 5]

Bheeman; his view point about maha bharata and some really interesting perspective and imagination from the incredibly talented author makes this one a classic :). Some people can't digest the ending but it is worth reading and it is easily one of the best book that I have read till now.

[Alfa Hisham · Rating 5 out of 5]

Brilliant concept. To see the whole Mahabharatham through a different pair of eyes.

[Sayantani Dasgupta · Rating 5 out of 5]

The language isn’t particularly beautiful or impressive, which might be a fault of the translation itself. However, reading the Mahabharata from the perspective of Bhima, who in popular narrative is a physically powerful man with few complexities of character, was very interesting. He broods; he knows he hasn’t been given his due; he loves Draupadi who in turn loves Arjuna the most; he trains hard; he avenges his family without worrying about personal consequences; he resents Yudhishthira’s terrible, reckless decisions; he is vulnerable, he faces manipulative behavior from Yudhishthira, Draupadi and Kunti; and he mourns the loss of his sons through Draupadi and Hidimba...this is Bhima with complexity upon more complexity. This particular narrative is also low on magical elements such as Draupadi’s unending sari and Bhishma’s ability to choose his exact time of death. What was unexpected and extremely fascinating was the truth of Bhima’s parentage as revealed right at the end. Overall, I’d recommend this book to anyone fascinated with the Mahabharata.

[Jaise Joseph · Rating 5 out of 5]

Mahabharatha as a story of simple man through the eye of an simple man whom we considered second always. Really broke some idols in my mind and restructured the whole Mahabharatha in an another way. It opened me an another way of thinking. While reading I was Bhima, I was feeling all the emotions he went through, the feeling of rejection, avoidance and I was travelling around all the place he went, through Hastinapura, Indraprastha, the forest, the battle field of Kurukshetra .... Picturisation of characters and places by M.T in this book is very attractive. This is the first book of M.T. I ever read. I am hearing about this book from my 7th class itself and I was known about how it is written and all, even though I didn't felt bored. Moreover it was very interesting and I wanted to read it in one stretch. Hail M.T. for this amazing work.

[Premanand Velu · Rating 4 out of 5]

The unending source of stories that Mahabharatha is... This time it is M.T.Vasudevan Nair who brings a different facet of the story with his mastery in spinning epics into astounding sequences.Absolutely spellbinding tapestry of event sequences M.T. creates!... The episode about Ghatotkacha meeting his father Bhima and the futility of grandiose displayed by Pandavas mocked by simplicity of expression and gesture by Ghatotkacha is matchless. The manipulative nature of relation with Draupathi taking upper hand and belittling Bhima's loyalty and sincerity is epitome of hopelessness. Kunti the ultimate manipulator and survivor for whom the sons were mere pawns. Krishna who is also turned into a mere mortal in the end...

[Lata · Rating 5 out of 5]

Today I completed reading a book which I had wanted to read for years but couldn't as I was unable to read Malayalam. I read the English translation Bhima and frankly I was disappointed. I couldn't believe that the book Malayalees swore by could be so boring. And so was determined to read the original. The 328 pages took me longer than reading an English book, but it was such a delight. Every dialogue brings out the emotional state of the characters in so few words. As I read it, I realised that for many phrases there could be no equivalent in English and thus reduced the story impact. I enjoyed reading this one. And if you can read Malayalam, pls do read this one.