Η Παναγιά η γοργόνα

Η τριλογία του πολέμου #3

by Stratis Myrivilis, Στρατής Μυριβήλης

Η «Παναγιά η γοργόνα» (1939 σε συνέχειες, 1948 σε τόμο) είναι το τρίτο μεγάλο μυθιστόρημα του Στρατή Μυριβήλη ύστερα από το «Η ζωή εν τάφω» (1924) και το «Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια» (1933). Τα τρία αυτά μυθιστορήματα συνθέτουν την περίφημη «Τριλογία του πολέμου» του μεγάλου συγγραφέα.

Σε αυτό το έργο ο Μυριβήλης μάς δίνει μια εκτεταμένη λογοτεχνική σύνθεση, την υφολογική δύναμη, το χιούμορ, την αρχιτεκτονική αρτιότητα.

Στο ανά χείρας μυθιστόρημα ο Μυριβήλης, ύστερα από μια δραματική περιγραφή του ξεριζώματος του μικρασιατικού ελληνισμού, που φθάνει στα ακρογιάλια της ελεύθερης Ελλάδας για να ρίξει νέες ρίζες στα πατρογονικά χώματα, μας μεταφέρει στο ψαραδοχώρι που δημιουργούν οι νέοι πρόσφυγες. Ανάμεσα στον βασανισμένο αυτόν κόσμο των ψαράδων ξεφυτρώνει ένα εξωτικό πλάσμα, ένα κορίτσι παράξενο με εκθαμβωτική ομορφιά, που γίνεται το ερωτικό κέντρο και η συνεχής αγωνία του ανδρικού και του γυναικείου πληθυσμού.

Η ελληνική κριτική υποδέχθηκε με ομόφωνο ενθουσιασμό το τρίτο αυτό μέρος της «Τριλογίας του πολέμου». Ανάμεσα στα εγκωμιαστικά άρθρα που γράφτηκαν γι' αυτό εξέχουσα θέση κατέχει η εκτεταμένη επιφυλλίδα με την οποία η εφημερίδα «Καθημερινή» υποδέχθηκε το έργο. Σε αυτήν ο διαπρεπής κριτικός και διευθυντής της «Καθημερινής» Αιμίλιος Χουρμούζιος χαρακτηρίζει το έργο ως τέλειο μυθιστόρημα.

Genres: Classics, Greece, Fiction, Historical Fiction, Literature, Novels

487 pages, Paperback

First published January 1, 1939

About the author

Stratis Myrivilis was a major figure in the literary history of 20th Century Greece. He wrote mostly fiction: novels, novellas, and short stories.

Reviews

[Steve]

Nota Bene: I have combined the reviews of two closely related novels by the same author into one. If you've read the one review, then you've read the other.


Efstratios Stamatopoulos (1890-1969) - Stratis Myrivilis was his nom de plume- has been described by some Greek critics as the first modern (i.e. since the War of Independence of the 1820's) Greek novelist who could stand beside any other European novelist without fear of embarrassment. After reading all three of his novels, Life in the Tomb (1923-24/30), The School Mistress with Golden Eyes (1933) and The Mermaid Madonna (1949), it is clear that Myrivilis did not have the scope of an author like Thomas Mann(*) and, since he wrote canonical realist novels, did not introduce innovations of style and form like Virginia Woolf and James Joyce did. But I am indeed impressed with his insight into his characters (and his readers), with his poetic sensibility and excellent prose, with his clear grasp of both the beauty and the horror of life, with his ability to see through, very early, the illusions spun by the various political currents of his time. Nor is his scope at all negligible, for each of the three novels, though clearly sharing a common sensibility, is quite different from the others, and together they encompass a great deal of human experience.

I have set certain aspects of the context of Stamatopoulos' life in my review of Life in the Tomb. So suffice it to say here that he not only fought in the First Balkan War and in World War I, but he served in the subsequent Asia Minor campaign of 1919-1922 which was so disastrous for the Greeks (see my review of Michael Llewelly Smith's Ionian Vision for background on this campaign). Both The School Mistress with Golden Eyes and The Mermaid Madonna deal with some of the many consequences of the Asia Minor Catastrophe, as the Greeks call it.

The protagonist, Leonis, of The School Mistress with Golden Eyes is clearly Stamatopoulos' alter ego, a native of Lesbos and a sensitive and disillusioned junior officer who served in WWI and in Asia Minor and was seriously wounded in the leg. He returns to Lesbos traumatized by his experiences on the front and in the military hospital where he shared a room with another junior officer who was slowly and excruciatingly dying of gangrene poisoning. Leonis bonds with his fellow sufferer and tries to ease his suffering. In extremis the dying man commissions Leonis with the task of conveying his most private and valuable possessions to his young wife. Stunned by the widow's beauty and poise - and by other matters I won't disclose - Leonis tries everything he can think of not to fall in love with her. He also must deal with his ghosts from the wars, which have left him embittered and hollowed out. On the side, the reader is treated to a very amusing portrait of provincial Lesbian society, as well as detailed evocation of Lesbos' many beauties. Life in the Tomb, as befits what is supposed to be a war journal, is episodic and meandering, but The School Mistress with Golden Eyes is a very tightly constructed, multi-faceted novel.(**)

Though written much later, The Mermaid Madonna is also set on Lesbos directly after the Catastrophe, but this time Stamatopoulos' focus is on the Greek refugees forced out of Anatolia in 1922 - hundreds of thousands of them, most with nothing but the clothes on their backs, all badly traumatized - who must now find a place for themselves among people who speak another dialect of Greek, have different customs, and with whom tensions inevitably rise. The ones who settle in provincial Lesbos (instead of in the capital Mytilini) are simple, proud and religious fishermen whose stubbornness, nay pigheadedness would try the patience of the saints.

Unlike the characters in The School Mistress with Golden Eyes, who were finely drawn, distinct and very credible, the vast cast of characters in The Mermaid Madonna is hugely colorful and a bit larger than life, and the tone of the prose hints of that of folk tales told around village tables (that is, if the storyteller were unusually sensitive and sophisticated). Presenting a twenty year pageant of life in a fishing village with a soupçon of early magical realism, Myrivilis is unsparing in his portrayal of its expected narrowness - the superstition, ignorance, and envy of the villagers - but also generous in his portrait of the better side of the villagers - their homespun wisdom (particularly in the persons of old Aunt Permahoula and the doctor), their steadfastness and endurance.

The centerpiece of the story is a remarkable baby, girl, then young woman, Smaragthi - named after the unusual tint of her eyes - about whom stories of the supernatural are spun and for whom many of the the men of the village develop an obsessive love-hate. With this character Myrivilis probes the rigidity of gender roles in such a society and illustrates the maxim "the nail that sticks out must be hammered down." But Myrivilis did not write sociology nor, explicitly, societal criticism. He gave us a wide panorama view of a narrow setting which opens up through the underground channels of our common human weaknesses and strengths to a panorama of the most basic aspects of human life.

After the necessarily lugubrious and bitter Life in the Tomb and the quite understandable bitterness and self-torment of The Schoolmistress With Golden Eyes, this beautifully written, colorful and very human story of life re-establishing itself after disaster is most welcome. Some books one re-reads in order to unfold their secrets, others just for the sheer pleasure of it. The Mermaid Madonna will be one of the latter.(***)


(*) But then few do.

(**) Kudos to Philip Sherrard, the translator.

(***) Again, kudos to Abbott Rick, the translator.

Rating

http://leopard.booklikes.com/post/107...

[Christiana Hadji · Rating 5 out of 5]

The scene is an Aegean island, Lesbos, where refugees from Anatolia find shelter and built their new homes. The central character is a blonde, green-eyed girl, left as a baby in a fisherman's boat and grown into a woman who has all local boys falling for her. Rumor has it that she is a mermaid's child, and people are both infatuated and scared of her exotic looks and love of freedom.

[Kyriakos Sorokkou]

Αν εξαιρέσει κανείς το γλοιώδες τέλος, αυτό ήταν ένα αρκετά καλό βιβλίο.
Αν δεν έχετε διαβάσει το βιβλίο και σκοπεύετε να το κάνετε σύντομα μη συνεχίσετε.



Φανταστείτε να πεθαίνει άτομο του στενού σας 
οικογενειακού κύκλου (αυτοκτονία) και εσάς να μη σας καίγεται καρφί, και να απολαμβάνετε την οργιάζουσα ανοιξιάτικη φύση λες και δε συνέβει τίποτα.
Και δε φτάνει αυτό θα πάρετε και τη θέση του αδικοχαμένου παιδιού στο σπίτι του. Το δωμάτιό του, την αγάπη του χαροκαμένου χήρου πατέρα του και να λέτε: Εγώ τώρα θάμαι το παιδί σου και συ ο πατέρας μου. Και θα σ’ αγαπάω δυο φορές... 🤢🤮🤮

Μου θύμισε την παρασιτική αγάπη της Αγαπημένης στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Τόνι Μόρισον.

Με άλλα λόγια αν αφαιρέσει κανείς το γεμάτο γλίτσα γλοιώδες τέλος (γιατί υπάρχουν κι άλλα που δεν είπα) είναι ένα βιβλίο που σίγουρα το προτείνω στους λάτρεις της ελληνικής λογοτεχνίας, και όχι μόνο.

Αυτό το βιβλίο αποτέλεσε το τελευταίο της Τριλογίας του Πολέμου του Στρατή Μυριβήλη, με πρώτη τη Ζωή εν Τάφω και τα χαρακώματα του Α’ΠΠ, ακολούθως με η Δασκάλα με τα Χρυσά Μάτια και την επιστροφή στη γενέτειρα μετά τον πόλεμο (1922), και τέλος με το συγκεκριμένο που καταπιάνεται με τη ζωή των Μικρασιατών προσφύγων σε ένα ψαροχώρι της Λέσβου. Κεντρικό πρόσωπο η Σμαραγδή, η οποία πριν το τέλος μου ήταν συμπαθής αλλά τελικά αποδείχθηκε Σμαραγδίτσα - γλίτσα..

[Anastasia · Rating 5 out of 5]

Είναι το πρώτο βιβλίο του Μυριβήλη που διαβάζω και ανυπομονώ να διαβάσω κι άλλα. Παρουσιάζει με τόσο απλό και περιεκτικό τρόπο τη ζωή στην Ελλάδα της προσφυγιάς που σε πολλά σημεία ένιωθα έντονη συγκίνηση. Μυρίζει Ελλάδα.

[Yannis · Rating 4 out of 5]

Ένα βιβλίο γλυκό και πικρό, όπως και σχεδόν όλα όσα περιγράφουν την εγκατάσταση από το μηδέν σε έναν νέο τόπο με τις δυσκολίες και τις εντάσεις.
Με μια γλώσσα ζωντανή, λαμπερή και προσεγμένη, σαν να διαλέγει ο Μυριβήλης τις συλλαβές του ώστε να διαβάζεται ενίοτε το κείμενο του ως ένα είδος δεκαπεντασύλλαβου, ξεκινάει την ιστορία των ανθρώπων που εγκαθίστανται γύρω από τη Σκάλα της Λέσβου.
Πρόκειται για μια γλώσσα εντυπωσιακή, που ζωντανεύει τις περιγραφές και που περισσότερο από την ίδια την πλοκή καθορίζει το χαρακτήρα αυτού του βιβλίου. Με τις ντοπιολαλιές, και την αντιστοίχιση τους με την περιγραφή αρκετών δευτερευόντων χαρακτήρων, περιγράφεται τελικά ολόκληρη η κοινότητα, η περασμένη ζωή και οι σχέσεις των ανθρώπων της Σκάλας.
Ο σκελετός της αφήγησης δένεται κάπου στη μέση του βιβλίου από την ιστορία της Σμαραγδής. Όταν όμως το βάρος της συγγραφέα περνάει από το σύνολο σε αυτή τη μονάδα μου φάνηκε πως το ενδιαφέρον του βιβλίου ατονούσε: Ο χαρακτήρας της Σμαραγδής, στρογγυλεμένος και χωρίς το αυθόρμητο βάθος που δόθηκε ακόμα και σε δευτερεύοντα πρόσωπα, δυσκολεύεται να παραμείνει κέντρο της αφήγησης.

[Konstantina · Rating 5 out of 5]

Myrivilis is the conductor and words, nature and human behavior his instruments. The result is stunning. One of the most balanced stories i have ever read, with a beautiful use of language, an enchanting scenery, very vivid scenes of human misery, lust, arrogance, joy and sorrow.
What stroke me the most were the descriptions of scenes revealing the details of human behavior, which people try so hard to conceal.
A doctor who drinks his coffee, while a little girl is dying, local people with opressed erotic insticts who are mesmerised by a singer, a woman who worships her sorrow and many more...
The heroine, Smaragthi, wants to live differently... and this is the weirdest thing for all local people...

[Foteini · Rating 5 out of 5]

Επικό, λυρικό, ερωτικό, με ποικίλους προβληματισμούς, με πολλές παραδοχές και πάνω από όλα με πολλή αγάπη για τους ανθρώπους και την ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ τους. "Τώρα που οι πόλεμοι χωρισαν με χαντακια από αίμα τα σύνορα, δεν απόμεινε πια άλλη ελπίδα από το Θεό" λέει ο συγγραφέας και σε πολλά σημεία του βιβλίου φαίνεται πως και η διχόνοια, ο φθόνος και ο εγωισμός κάνουν το ίδιο. Αυτό ήταν νομίζω και η αγωνία του ίδιου του Μυριβήλη...Να σταματούσαν κάποτε όλα αυτά τα μικρά συναισθήματα που σβήνουν κάτω από τη φρίκη του πολέμου, του θανάτου και της προσφυγιάς..

[Elizabeth Andrew · Rating 5 out of 5]

I went on a streak of reading European literature this summer (maybe needing to escape the American worldview for a bit?), culminating in THE MERMAID MADONNA. The cultural adjustment into this story was rough; one hundred pages in, there still had appeared no main character. Finally I realized that the Greek island village itself was the main character, and especially the rowdy group of refugees from Turkey who'd been displaced there after WWI. This novel was the next best thing to spending a week on a Greek island.

[Georgia Karagianni · Rating 5 out of 5]

Ένα σπουδαίο μυθιστόρημα της λογοτεχνίας όπου καταφέρνει να συμπλέξει το στοιχείο του ελληνικού νησιωτικού πληθυσμού με του μικρασιατικού ξεριζωμού περιγράφοντας τη συμβίωση ντόπιων και προσφύγων, ενώ μέσα απ΄όλα αυτά αναδύεται ίσως η πιο τρυφερή μορφή ανιδιοτελούς και ανεκπλήρωτου έρωτα.

[Elena Varg · Rating 2 out of 5]

(2,5 stars)

Hmm. What can I say? The book was a perfect tourism ad for the island of Lesbos, how beautifully Myrivilis wrote about the island and it’s people in general. When it comes to his protagonists, though, I wasn’t that interested in them. Smaragthi is the epitome of a ”not like other girls” trope (but was that trope already solidified in literature in the 1950s?) and I was utterly disappointed how her story ends. Other characters were also scattered and all over the place (Lambis for one starts the story as a toddler, when they find baby Smaragthi, but spends most of the story as younger than her? What?).

[Sofia B · Rating 5 out of 5]

Debo confesar que esperaba otra conclusión para la historia, probablemente algo más mágico, la ida de la protagonista o la conclusión de su vida.
Si bien nada de ello pasa, la obra en si es maravillosa por puntos bastante únicos: un relato que te colma de amor al mar y cada pequeña parte que compone su inmensidad, el dolor por varias situaciones, un dolor punzante y melancolico que se trenza incluso con el más dulce de los acontecimientos, los sueños y ensoñaciones, la belleza de la inocencia, los momentos precisos de la ruptura de la misma en la vida de las personas.
El autor logra unos matices increibles en los personajes.
Sin embargo me decepciona un poco en final, con un inicio tan pausado y bien pensado aun ronda por mi mente lo siguiente: ¿por qué el final se siente precipitado?.
Probablemente es algo que no pueda responderme, pero dentro de la lógica de la historia, su gente, su pasado y el lugar parece apropiado.

[James Miller · Rating 4 out of 5]

The prose evocation of the islands of Greece and of the people at the time of the expulsion of the Greek population of Turkey after 2800 years was moving and beautifully crafted. The characters are varied and often believable. The attitudes to gender and the stultifying effects they have did true too.

I was disappointed by the close; more could have been done with it.

[D. D. · Rating 3 out of 5]

Το διάβασα για το σχολείο πριν πολλά χρόνια. Ήμουν έτοιμη να το παρατήσω γιατί είχε πάρα πολλές περιγραφές κ καθόλου ιστορία όταν ένας συμμαθητής είπε ότι αν περάσεις τα 9 πρώτα κεφάλαια μετά γίνεται ενδιαφέρον. Είχε δίκιο βέβαια. Μεγάλη ερωτική ιστορία και τραγική. Ό,τι πρέπει για εφηβικές αγνές αγάπες 😉🙂

[Malvina Papadaki · Rating 4 out of 5]

Γενικά οι πολλές περιγραφές στα βιβλία συνήθως με κουράζουν και με απωθούν. Εδώ πρόκειται για μία μεγάλη εξαίρεση. Οι περιγραφές του Μυριβήλη είναι τοσο αριστοτεχνικές παρά τα απλοϊκά πράγματα στα οποία αναφέρονται που δεν θα μπορούσα να φανταστώ το βιβλίο του χωρίς αυτές.
Πρώτο βιβλίο του που διαβάζω και οι εντυπώσεις μου είναι παραπάνω από θετικές.

[Γιάννα Π. · Rating 5 out of 5]

Οι λετπομερείς και εύστοχες περιγραφές του, σε μεταφέρουν στις συνθήκες της εποχής, στις δυσκολίες μετάβασης που αντιμετώπισε ο μικρασιατικός ελληνισμός αλλα και στην μετέπειτα προσαρμογή τους. Και στην συνέχεια, κεντρικό πρόσωπο γίνεται μια κοπέλα που χάρη στον δυναμισμό και την ομορφιά της, γίνεται άθελά της, η μοιραία γυναίκα, δεχόμενη μιας προσοχής που δεν την διάλεξε.

[Malta · Rating 4 out of 5]

Υπέροχες περιγραφές της Μυτιλήνης και εντονοι προβληματισμοί πανω στα ανθρώπινα. Ενα μωσαϊκό ανθρώπων και ιστοριών με αναπαντεχο τέλος που παρακολουθεις με αγωνια!Ομορφιά, πιστη και αγαπη. Συγκινηθηκα πολλες φορες στην αναγνωση του.

[Theologos · Rating 4 out of 5]

Απλά, ένα από τα αριστουργήματα της Ελληνικής λογοτεχνίας.

[Zora O'Neill · Rating 4 out of 5]

A little uneven, but some beautiful passages. One is the most amazing descriptions of emotive singing that I’ve ever read.

[Sophia K · Rating 5 out of 5]

Εξαιρετική αφήγηση και ιστορία.

[Meriem Ptd · Rating 5 out of 5]

Τι να λέμε τώρα για τη Σμαραγδή, είδωλο... Η δε τελική της ταύτιση με την Παναγία τη Γοργόνα (όσοι το έχουν διαβάσει θα αντιληφθούν τι εννοώ) είναι άκρως ευρηματική και συγκινητική

[Asaf · Rating 5 out of 5]

One of the best books I've ever read - an unforgettable story told by a real word's artists

[Nelly · Rating 5 out of 5]

Χάρη σ' αυτό το μυθιστόρημα αγάπησα τη Σκάλα Συκαμνιάς πολύ πριν την επισκεφθώ κι ακόμα τη θεωρώ το ωραιότερο μέρος της Λέσβου. Τώρα που ξαναδιάβασα το βιβλίο μετά από πολλά χρόνια, το βρήκα ακόμα καλύτερο απ' ό,τι το θυμόμουν. Τι να πρωτοθαυμάσει κανείς σ' αυτό! Οι χαρακτήρες είναι τόσο ζωντανοί, που νομίζεις ότι θα πας και θα τους συναντήσεις. Η γλώσσα γεμάτη ποιητικές εκφράσεις, παρομοιώσεις, ιδιωματισμούς και το λεξιλόγιο τόσο απολαυστικά πλούσιο, που χωρίς υπερβολή σχεδόν κάθε πρόταση είναι ένα λογοτεχνικό διαμάντι. Για όλα αυτά λοιπόν θα συμφωνούσα απόλυτα με τον μεγάλο κριτικό της εποχής, Χουρμούζιο, ότι είναι το τέλειο μυθιστόρημα.

[Kristina Pasko · Rating 3 out of 5]

The book has beautiful descriptions of a Greek island, its waters and landscape. The descriptions of the people are also evocative, particularly the woman at center of the book, Smaragthi, whose suspected mermaid origins makes the story into a fairy tale. But many of the characters appear and disappear unnecessarily. The abrupt ending of the story is far from fairy tale-like, leaving me to wonder ... what was the point?

[Karen · Rating 2 out of 5]

Nice description of Greek Island and way of life at the time. Did feel the pain of fishermen and their families who were forced to leave Turkey after the First World War. Story did not hold me after 144 pages. Skimmed thereafter and found somewhat predictable.

[Elizabeth Devolder · Rating 5 out of 5]

About the island in Greece that my family comes from. I have visited the spot where myrivilis wrote this book, and have a copy signed by him to my great grandmother. Slow at the start, but ultimately delightful.

[Stratos · Rating 5 out of 5]

Από τα αγαπημένα μου βιβλία. Η περιγραφή της εκκλησίας στην αρχή του βιβλίου είναι καταπληκτική, ενώ η ιστορία απλή αλλά αποτυπώνει τη ζωή στο νησί τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα

[Talia · Rating 5 out of 5]

This is prose! It's beautiful and flowing, carrying the story like flowers on the surface of a stream.

[Ann Tonks · Rating 4 out of 5]

Moving and powerful exploration of village life in Lesvos. In the end, a hearbreaking story of a young woman, destroyed by the narrowness of a patriarchal culture.

[Sailaway · Rating 5 out of 5]

excellent!

[Eirini D · Rating 5 out of 5]

Η γενιά του '30 ήξερε πραγματικά να γράφει καλή λογοτεχνία... ένα βιβλίο που δεν θέλεις να το αφήσεις από τα χέρια σου, αριστούργημα!!